Peter, een naam die je in Nederland veel hoort. Hoewel de populariteit van Peter als babynaam aan het afnemen is, zijn er genoeg mensen van voor 1990 die ermee rondlopen. Maar wat hebben deze mensen gemeen met de Franse Chantal, de Engelse Alan en de Noorse Halle? Ze zijn allemaal in steen geschreven.
In deze blog bespreek ik 130! namen die ‘steen’ of ‘rots’ betekenen. Het zouden er nog veel meer kunnen zijn als ik de edelstenen erbij zou pakken, maar dat is zo’n andere betekenis dat ik ze hier niet bij vind horen.
Laten we beginnen bij onze eigen taalfamilie, de Germaanse talen. Hier hebben we niet alleen Nederlands, Duits en Engels, maar ook de scandinavische talen. In deze talen zien we veel invloed vanuit het Noors en allerlei manieren om het woord ‘steen’ in een naam te verwerken. Ook heeft het Noors de ULTIEME steennaam die vertaalt naar rotssteen.
Germaanse Talen:
- Duits
- Peter, Petra: variant van Peter
- Torsten: van het Oud-Noorse Þórsteinn ‘Thors steen’
- Nederlands
- Chantal: van een Franse Achternaam, betekent ‘steenachtig’
- Peter, Petrus, Pieter, Pier, Piet, Petra: variant van Peter
- Stijn/Stein: ‘steen’
- Limburgs
- Pitter, Pit: variant van Peter
- Fries
- Pitter: variant van Peter
- Engels
- Al/Alan: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Chantal: van een Franse Achternaam, betekent ‘steenachtig’
- Dunstan: van Oud-Engels ‘dunn’ ‘donker’ en ‘stan’ ‘steen’
- Ebenezer: van Hebreeuws ‘אֶבֶן הָעָזֶר’ ‘steen van hulp’
- Harlow: van Oud Engelse ‘hær’ ‘rots’ en ‘hlaw’ ‘heuvel’
- Mason: ‘steenwerker’
- Peter, Piers, Pete, Petra, Petrine, Peta: variant van Peter
- Rochelle: betekent ‘kleine rots’ in het Frans
- Sela: betekent ‘steen’ in het Hebreeuws
- Stanford: van Oud Engels ‘stenen fort’
- Stan/Stanley: van Oud Engelse ‘stan’ ‘steen’ en ‘leah’ ‘bos, openening’
- Stone: ‘steen’
- Deens
- Bjarni: variant van Hallbjorn (Noors)
- Allan: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Peter, Peder, Peer, Per: variant van Peter
- Sten, Steen: ‘steen’
- Torsten, Thorsten: van het Oud-Noorse Þórsteinn ‘Thors steen’
- Zweeds
- Bjarne: variant van Hallbjorn (Noors)
- Allan: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Halsten: variant van Hallstein (Noors)
- Halvar: variant van Halvard (Noors)
- Peter, Peder, Petter, Pär, Pehr, Pelle, Per, Petra: variant van Peter
- Sten: ‘steen’
- Noors
- Haldor: van Oud-Noorse ‘Hallþórr’ ‘Thors rots’
- Hallbjorn, Bjarni, Bjarne: van Oud-Noors ‘hallr’ ‘rots’ en ‘bjorn’ ‘beer’
- Halle, Halli, Hallr: van Oud-Noorse ‘Halli’ ‘kleine rots’
- Hallstein: van Oud-Noors ‘hallr’ ‘rots’ en ‘steinn’ ‘steen’
- Halvard, Halvor: van Oud-Noorse ‘Hallvarðr’ ‘rotsbewaker’
- Jostein: van Oud-Noors ‘jór’ ’paard’ en ‘steinn’ ‘steen’
- Peter, Peder, Petter, Peer, Per: variant van Peter
- Steingrimr: van Oud-Noors ‘Steingrímr’ ‘steenmasker’
- Sten, Steinn, Stein: ‘steen’
- Thortstein, Torstein: van het Oud-Noorse Þórsteinn ‘Thors steen’
- IJslands
- Halldór: van Oud-Noorse ‘Hallþórr’ ‘Thors rots’
- Hallbjörn, Bjarni: variant van Hallbjorn (Noors)
- Pétur: variant van Peter
- Steingrímur: van Oud-Noorse ‘Steingrímr’ ‘steenmasker’
- Steinunn: van Oud-Noors ‘steinn’ ‘steen’ en ‘unnr’ ‘golven’
- Steinn: ‘steen’
- Þorsteinn: van het Oud-Noorse Þórsteinn ‘Thors steen’
- Faroërs
- Bjarni: variant van Hallbjorn (Noors)
- Petur: variant van Peter
Een andere grote groep talen zijn de Romaanse talen. Hier zien we vooral veel varianten van dezelfde naam, met in het Frans een uitstapje naar de Keltische talen. De lijst begint natuurlijk met de vader van de Romaanse talen: het Latijn. Hoewel Latijn nu niet meer gesproken wordt, zijn deze namen nog niet uit het geheugen verdwenen. De voornaamste reden hiervoor is de invloed die deze namen gehad hebben op het ontstaan van andere namen, maar daar hebben we het later in deze blog over.
Romaanse Talen:
- Latijn
- Petrus: variant van Peter
- Cephas: voorloper van Peter
- Frans
- Alan, Alain: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Chantal: betekent ‘steenachtig’
- Pierre, Pierrick: variant van Peter
- Spaans
- Itziar, Icíar: betekent ‘oude steen’
- Onila: ‘kleine rots’
- Pedro: variant van Peter
- Catalaans
- Pere: variant van Peter
- Portugees
- Pedro, Pedrinho: variant van Peter
- Italiaans
- Pietro, Pier, Pierina, Piero: variant van Peter
- Ermes, Ermete: variant van Hermes (Grieks)
- Roemeens
- Petre, Petru, Petrică, Petrut: variant van Peter
- Occitaans
- Pèire: variant van Peter
- Sardinisch
- Pedru: variant van Peter
- Corsicaans
- Petru: variant van Peter
- Esperanto
- Petro: variant van Peter
- Normandisch
- Pièrre: variant van Peter
Let wel op dat je in Frankrijk de variant Pierre gebruikt en niet Peter. Péter is namelijk het Franse woord voor wind laten (scheten). Net als Peer, wat in het Deens en Noors een variant voor Peter is, maar in het Spaans ook ‘scheten’ betekent.
In de Germaanse en Romaanse lijst heeft een van de Keltische talen al wat van zich laten zien: het Bretons. Het Bretons is een speciale taal die uit de Keltische taalfamilie komt, maar door haar geschiedenis en spraakgebied invloed heeft gehad op het Engels en het Frans. De meest opvallende naam hier is natuurlijk ‘Alan’ in al zijn varianten. Aan het eind van deze blog vind je een aflevering van een hilarisch Brits tv-programma waar ze de naam ‘Alan’ uitgebreid behandelen’.
Keltische Talen:
- Welsh
- Alun: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Pedr: variant van Peter
- Vala: ‘rots’
- Iers
- Ailbhe/ Ailín: van het Oud-Ierse ‘Ail’ ‘rots’
- Art/ Arthur: van het Ierse ‘art’ ‘steen’
- Carrick: ‘rots’
- Peadar, Piaras: variant van Peter
- Bretons
- Alan, Alain: betekent ‘kleine rots’
- Per, Perig, Pierrick: variant van Peter
- Schots
- Alan, Ailean: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Craig: ‘rots’
- Peadar: variant van Peter
Nu hebben we het grootste deel van Europese talen besproken, maar er is nog een heel Oost-Europees blok wat tot een hele andere taalfamilie behoort: de Slavische talen. Ook hier zien we een vorm van ‘Alan’ langskomen. Maar we zien vooral heel veel Peters.
Slavische Talen:
- Russisch
- Pyotr, Petia, Petya: variant van Peter
- Oekraïens
- Petro: variant van Peter
- Wit-Russisch
- Piotr: variant van Peter
- Pools
- Nelka: ‘steen’
- Piotr: variant van Peter
- Tsjechisch
- Petr, Péťa, Peťa, Petřík: variant van Peter
- Slowaaks
- Peter, Petra: variant van Peter
- Servisch
- Petar, Pejo, Perica, Pero: variant van Peter
- Bulgaars
- Kamen: ‘steen’, vertaling van Griekse Petros
- Petar, Pencho, Penko: variant van Peter
- Kroatisch
- Allen: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Petar, Pejo, Perica, Pero: variant van Peter
- Sloveens
- Allen: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
- Petra, Peter: variant van Peter
- Macedonisch
- Petar, Petre, Pece, Pero: variant van Peter
Nu we de drie grote Europese taalfamilies (en Keltisch) besproken hebben, blijven er nog een paar over. Ten eerste hebben we het Grieks, wat een zusje is van de eerdere taalfamilies. In het Grieks vinden wat interessante nieuwe woorden voor ‘steen’, maar ook een meer uitgebreide aanwezigheid van ‘Peter’.
De Oeraalse talen zijn een bijzondere taalfamilie, die geen familie zijn van de eerder besproken talen. Toch kun je in deze namen al goed zien hoe ze beïnvloed zijn door de omliggende talen.
OERAALSE TALEN:
- Hongaars
- Peti, Péter: variant van Peter
- Fins
- Petri, Petteri, Pietari, Peetu, Pekka: variant van Peter
- Pinja: ‘stenen grot’
- Torsti: van het Oud-Noorse Þórsteinn ‘Thors steen’
- Seela: variant van Sela (Engels)
- Ests
- Sten: ‘steen’
- Peeter: variant van Peter
- Kalju: ‘rots’ of ‘kei’
- Allan: betekent ‘kleine rots’ in het Bretons
Griekse Talen:
- Nieuwgrieks
- Kephas: variant van Cephas, voorloper van Peter
- Kyveli/ Cybele: ‘steen’
- Hermes, Ermis: van Griekse ‘ἕρμα’ (herma) ‘steenhoop’
- Nell, Nelly: ‘steen’
- Petros: Oorsprong van Peter
Dan zijn er nog een boel stenige namen die niet binnen de grotere families te plaatsen zijn. Daarom heb ik ze hier op een rijtje gezet met hun taalfamilie erbij. Baskisch is de enige taal hier zonder taalfamilie, omdat het een zogenaamd ‘isolaat’ is: een taal zonder familie.
Andere Taalfamilies:
- Hawaïaans (Polynesische taal)
- Epana/Ebana: ‘steen’
- Pika: variant van Peter
- Maori (Polynesische taal)
- Petera: variant van Peter
- Hindi (Indo-Arische taal)
- Shila: ‘rots’
- Mandarijn (Chinese taal)
- Lei: van ‘lěi’ ‘stapel stenen’
- Groenlands (Inuit taal)
- Ujarak: ‘rots’
- Koptisch (Afro-Aziatische taal, Egyptische taal)
- Botros, Boutros, Butrus: variant van Peter
- Hausa (Afro-Aziatische taal, Tsjadische taal)
- Bitrus: variant van Peter
- Arabisch (Afro-Aziatische taal, Semitische taal)
- Fihr: ‘stenen vijzel’
- Botros, Boutros, Butrus: variant van Peter
- Sakhr: ‘stevige rots’
- Litouws (Baltische taal)
- Petras: variant van Peter
- Lets (Baltische taal)
- Pēteris: variant van Peter
- Baskisch
- Arkaitz, Harkaitz: ‘rots’
- Kepa: variant van Cephas, voorloper van Peter
- Itziar: betekent ‘oude steen’
- Peru, Petri, Peio: variant van Peter
- Turks (Altaïsche taal)
- Kaya: ‘rots’ of ‘klif’
- Georgisch (Kaukasische taal)
- Petre: variant van Peter
- Albanees (Indo-Europees)
- Pjetër: variant van Peter
- Armeens (Indo-Europees)
- Bedros, Petros: variant van Peter
- Yao (Bantoetaal)
- Chimwala: ‘steen’
Zoals je ziet kennen veel talen een variant van Peter. Deze zijn allemaal ooit ontstaan vanuit het Griekse Petros, wat in zichzelf een vertaling is van het Aramese Cephas. De vertaling van Aramees naar Grieks en de verspreiding door een enorm taalgebied heeft natuurlijk te maken met de bijbel. In het Nederlands kennen we vooral de naam Petrus als een van de 12 apostelen. Wat je misschien nog niet wist, is dat Petrus technisch gezien een bijnaam is. Zijn oorspronkelijke naam was Simon.
Het gebruik van de naam Petrus (of Cephas) is een woordgrap uit het Nieuwe Testament. Hierin zegt Jezus in het Nederlands:
“Ik zeg je dat jij Petrus bent. En op deze rots zal Ik mijn gemeente bouwen.”
Omdat we in het Nederlands heel ver zitten van het Aramees of het Latijn is er voor ons geen grap te bekennen. Hetzelfde geldt voor het Engels:
“I say to you that you are Peter, and upon this rock I will build my church.”
Want dit zijn natuurlijk Germaanse talen. Echter, als we naar het Frans kijken, wat een Romaanse taal is en daardoor veel dichter bij het Latijn staat en dus ook bij de oorspronkelijke vertaling uit het Aramees, is de grap opeens heel duidelijk.:
“Je te disque, Tu es Pierre; et sur cette pierre je batirai.”
In het oospronkelijke Aramees betekende Cephas ook letterlijk ‘rots’ en daardoor heeft de naam in het Latijn precies dezelfde relatie tot het woord voor rots.
Toch is Peter niet de enige bijbelse naam die in steen geschreven is. Ook het Engelse Ebenezer en Sela, het Finse Seela, en het Baskische Icepa zijn namen die uit de bijbel komen.
Nu we het Christendom uitgebreid besproken hebben, zijn er natuurlijk veel meer religies waar men stenige namen uit af heeft geleid. Met een kleine uitstap naar de Islam hebben we het Arabische ‘Fihr’, wat de naam is van een voorouder van Mohammed. Als we verder kijken hebben ook wat namen van oude goden. Zo is Torsten (en al zijn varianten) en combinatie van ‘Thor’ en ‘steen’, wat dus voortkomt uit de Noorse goden. Thor zien we ook weer terug in Halldor, wat ‘rots (hallr) van Thor’ betekent. Het Griekse Cybele is afgeleid van de naam van een Frygische godin van vruchtbaarheid en natuur.
Er zijn ook een aantal namen in deze lijst die afgeleid zijn van plaatsen:
Chantal: van Sint Jeanne-Françoise de Chantal, die natuurlijk uit Chantal kwam, betekent ‘steenachtig’
Harlow: oorspronkelijk een achternaam vernoemd naar de plaats, betekent ‘stenen heuvel’
Itziar: van een Baskisch dorp met een belangrijk altaar voor Maria, betekent ‘oude steen’
Rochelle: direct afgeleid van de stad la Rochelle, betekent ‘kleine steen’
Sela: de naam van een Bijbelse stad, betekent ‘steen’ in het Hebreeuws
Stanford: van de stad, betekent ‘stenen fort’
Stanley: oorspronkelijk een achternaam, betekent ‘stenen open plek’
De overgebleven namen betekenen over het algemeen letterlijk of gedeeltelijk steen of rots in de taal waarin ze voorkomen.
In deze aflevering van QI bespreken ze o.a. Alan en geeft Stephen Fry een grappige hypothese voor de oorsprong van al deze namen.
Lingua Taalles 