Er deed dit jaar een hele bijzondere act mee aan het Eurovisie songfestival: KEiiNO uit Noorwegen. Veel mensen keken raar op toen er tijdens het nummer traditioneel Sami gezang te horen was. Ik was erg onder de indruk van het nummer, omdat Noorwegen iets deed wat echt bijna nooit gedaan wordt: het betrekken van een etnische minderheidsgroep de ‘Sami’. Nu kreeg ik achteraf van veel mensen de vraag wat ‘Sami’ is en waarom het zo belangrijk is dat zij meededen.

Wil je weten waarom het Noorse songfestivalnummer ‘Spirit in the Sky’ van KEiiNO zo bijzonder is? Lees dan snel verder.

KEiiNO

Leden

De Noorse groep KEiiNO heeft drie leden: Noorse zanger Tom Hugo, Noorse zangeres Alexandra Rotan en Sami rapper Fred Buljo. Vertegenwoordiging was erg belangrijk voor de schrijvers van het nummer ‘Spirit in the Sky’: Tom Buljo en zijn man Alex Olsson. Ze wilden graag een sterke vrouw en iemand uit de Sami gemeenschap. Vandaar dat Alexandra Rotan en Fred Buljo zich aangesloten hebben bij KEiiNO.

Kautokeino

Zoals je waarschijnlijk al wel opgevallen is, is KEiiNO een behoorlijk aparte naam. Dat is omdat het een speciale betekenis heeft: de naam KEiiNO is afgeleid van Kautokeino. Kautokeino is een dorp/gemeente in het noorden van Noorwegen waar de meeste mensen het Sami als moedertaal hebben.

Nu hoor ik je denken: ‘waarom zou je een muziekgroep vernoemen naar een dorp?’

Kautokeino was de locatie van een opstand van de Sami bevolking tegen hun onderdrukking door de Noorse overheid in 1852. Deze opstand was absoluut niet de enige opstand, maar wel de enige confrontatie tussen de Sami en de Noorse overheid waarbij doden gevallen zijn.

Wil je meer weten over KEiiNO? klik dan hier voor hun website.

Wat is Sami?

Sami is een taal die, onder andere, gesproken wordt in een deel van Noorwegen. Volgens Ethnologue zijn er ongeveer 20.000 mensen die het Sami als moedertaal hebben in Noorwegen. Om dat in een perspectief te plaatsen: het Nederlands heeft ongeveer 25 miljoen sprekers in de EU en 45 miljoen wereldwijd. 20.000 sprekers is dus heel erg weinig. Het is daarom ook een minderheidstaal.

Veel mensen die van taal houden weten wel dat het Hongaars en het Fins heel erg op elkaar lijken. En dat klopt ook, want ze komen allebei uit dezelfde taalfamilie: de Finoegrische talen. Het Sami hoort hier ook bij. De Samische taal heeft geen standaard, maar bestaat uit 6 verschillende varianten. De grootste hiervan is het Noord Sami, wat in Noorwegen gesproken wordt. Verder worden varianten van het Sami ook gesproken in Zweden, Finland en Rusland.

Het Sami wordt gesproken door mensen die bij de Sami gemeenschap horen, ofwel Samen. Dit waren vroeger nomaden en stonden ook wel bekend onder de naam Lappen (uit Lapland). Deze naam is tegenwoordig erg beledigend. Er zijn in totaal ongeveer 70.000 tot 10.000 Samen, maar zoals ik eerder al zei spreken er maar 20.000 hiervan daadwerkelijk Sami. Een reden hiervoor is dat de Samen lang onderdrukt zijn en het daardoor veiliger en makkelijker was om een meerderheidstaal te spreken, bijvoorbeeld het Noors.

Spirit in the Sky

Spirit in the Sky is dus het nummer waarmee KEiiNO dit jaar voor Noorwegen meedeed aan het Eurovisie Songfestival. Het songfestivalnummer ‘Spirit in the Sky’ is geïnspireerd op een historische strijd om geaccepteerd te worden voor wie je bent, ongeacht waar je vandaan komt, wie je bent, of van wie je houdt.

Luister hieronder naar Spirit in the Sky van KEiiNO.

Waar gaat het over?

Het lied ‘Spirit in the Sky’ is een verhaal van mensen die hebben gevochten, en nog steeds vechten, om het recht te hebben om gerespecteerd te worden voor wie zij zijn. Dit is iets wat verder gaat dan het verhaal van de onderdrukte Samen; het is iets wat voor heel veel mensen vandaag de dag nog steeds hun verhaal is.

‘Spirit in the Sky’ is specifiek gebaseerd op een oude Sami religie waarin iedere persoon een eigen leidende geest of ‘spirit’ heeft. Het nummer is een verhaal van vroeger waarin iemand een beroep doet op zijn of haar helpende ‘spirit’ om extra kracht te vinden als het even moeilijk gaat. Deze kunnen de vorm van een dier aannemen, wat dus ook in het optreden zo is. De drie ‘spirit-animals’ die aan het eind van het nummer op de achtergrond te zien zijn, zijn de spirit-animals van Tom Hugo, Alexandra Rotan en Fred Buljo.

Het Noorse Songfestival nummer is dus een verhaal van een strijd voor respect en liefde voor iedereen.

Wat wordt er nou gezongen?

Buiten de prima Engelse tekst van Spirit in the Sky die prima te verstaan was, werd er een aantal keer in het Sami gezongen. Hieronder staat de tekst van het nummer uitgeschreven.

Lyrics

Can’t you stay, stay with me into the night?
Stay, I need you close
You can go back when the sun rise again
Just stay tonight, just stay

Have you seen my spirit, lost in the night?
The violent nightshade, they took away my light
They call us nothing, my name is nothing
Come see me, please see me

‘Cause I’ve been running with the demons now
They all see my fear
They say there’s nothing, nothing here

I see your spirit in the sky
When northern lights are dancing
(He lå e loi la)
I hear you calling me at night
Whenever wind is blowing
(He lå e loi la)
I can see your spirit in the sky
When northern lights are dancing
(He lå e loi la)
(Čajet dan čuovgga)

I’ll follow you until the daylight
Shy us away

I need a hero, I need my light
Her shining lightwaves will break away the night
I call it freedom, our name is freedom
Come find me, please find me

‘Cause I am dancing with the fairies now
They all sing our name
I got my light here, shining here

I hear you calling me at night
Whenever wind is blowing
(He lå e loi la)
I can see your spirit in the sky
When northern lights are dancing
(He lå e loi la)
(Čajet dan čuovgga)

– joik –

I hear you calling me at night
Whenever wind is blowing
(He lå e loi la)
I can see your spirit in the sky
When northern lights are dancing
(He lå e loi la)
(Čajet dan čuovgga)

– joik –

I see your spirit in the sky
When northern lights are dancing (Lights are dancing)
(He lå e loi la)
(Čajet dan čuovgga)

Je kunt zien dat er twee zinnen vaak terugkomen: ‘He lå e loi la‘ en ‘Čajet dan čuovgga‘.

‘Čajet dan čuovgga‘ is simpelweg een zin in het Samisch en betekent: ‘Show me the light’ ofwel ‘Toon mij het licht’

‘He lå e loi la‘ is geen echte zin, en is niet te vertalen. Het is namelijk gezongen in een hele speciale zangvorm: Joik. En niet alleen die zin was Joik, maar zoals je ook in de lyrics kunt zien zijn er hele stukken Joik, gezongen door Fred Buljo.

Wat is Joik?

Zoals ik al zei is joik een hele speciale muziekvorm. Normaal gesproken gaat muziek over iets of iemand, maar bij een joik wordt naar iets of iemand gezongen. Volgens oude tradities gaven elven en feeën joiks aan de Samen. Een joik is erg persoonlijk en wordt vaak gemaakt bij de geboorte van een kind.

Ik zei net ook al dat een joik eigenlijk geen tekst heeft, het is juist de bedoeling om een gevoel op te roepen en op de dierlijke emoties van mensen in te spelen. Door middel van een joik probeert een zanger een bepaald iets of iemand te weergeven of op te roepen.

Joik is een traditionele Sami zangvorm die verbonden was met het Samische geloof.  De onderdrukking van de Samen had ook een effect op joik. Het was namelijk een hele lange tijd op scholen en in kerken verboden om joik te zingen.

Waarom is dit allemaal zo belangrijk?

Al dit gepraat over een minderheidstaal lijkt misschien onbelangrijk, maar dat is het absoluut niet. Er worden over de hele wereld meer dan 7000 talen gesproken, meer dan een derde hiervan (2400) is met uitsterven bedreigd. Een reden hiervoor is dat minderheidstalen niet of nauwelijks gebruikt worden buiten hun gemeenschap. Door een taal als het Sami op zo’n groot internationaal evenement als het Eurovisie Songfestival te gebruiken krijgt het erkenning als taal buiten de kleine groep sprekers die het heeft.