Vorige maand schreef ik over de oorsprong van de naam van januari. Als je die gelezen hebt, dacht je misschien wel: maar hoe zit het dan met de andere maanden?

Dit jaar bespreek ik elke maand de naam van die maand. Deze keer is februari aan de beurt.

Dus heb je je ooit wel eens afgevraagd waarom de tweede maand van het jaar februari heet? Of waarom dit eigenlijk helemaal geen Nederlands woord is? Lees dan vooral verder!

Bij de meeste vertalingen die je op mijn Instagram en Facebook ziet, zijn er altijd wel wat woorden die op elkaar lijken. Deze week is dat anders, bijna het tegenovergestelde. Er zijn nu maar een paar woorden die juist niet op februari lijken. 

Om te begrijpen waarom dit zo is, moeten we terug in de tijd, terug naar waar februari begon. 

Waar komt ‘februari’ vandaan?

De oorsprong van een woord noemen we de ‘etymologie’. Dus laten we de etymologie van februari bespreken.

Het Nederlandse woord ‘februari’ is een Latijns leenwoord. Maar een die we in een oudere variant van onze taal al hadden overgenomen. Het is dus met onze taal meeveranderd.

De Latijnse oorsprong van dit woord is februārius. Dit is een ingekorte versie van mēnsis februārius (reinigingsmaand). Dit komt weer van februus (reinigend in religieuze zin) en/of februa (reiniging, reinigingsmiddelen). De Latijnse naam is afgeleid van de reinigingsoffers die tijdens deze maand gebeurden. In het Middelnederlands (+-1200) werd dit febriere. In het Vroegnieuwnederlands (+-1500) werd dit Februario. Hierna komt de vorm die wij nu kennen, het Nieuwnederlandse februari.

Net als de andere huidige maandnamen is februari langzaam in gebruik gekomen sinds ongeveer de 7e eeuw. Daarvoor werd in het Nederlands de naam sprokkelmaand gebruikt. Deze naam heeft niets met het sprokkelen van hout te maken. Het woord sprokkel komt van het Latijnse spurcālia, van spurcus (onzedelijk, smerig). Deze maand werd zo genoemd door de kerk, omdat er ‘onzedelijke’ feesten gevierd werden.

Februari was niet de oorspronkelijke tweede maand voor de Romeinen. Toen het jaar nog verdeeld was in tien maanden, begonnen ze bij maart. Januari en februari zijn later pas toegevoegd, toen de kalender twaalf maanden kreeg. 

Hoe zit dit in andere talen?

Woorden met dezelfde oorsprong

Woorden met dezelfde afkomst noemen we cognaten. Februari heeft er een heleboel, zoals je op de kaart kan zien. Mijn kaart heeft slechts een kleine groep talen, maar hier zien we al goed hoe groot de invloed was van de Latijnse maand op Europese talen.

Op mijn kaart zijn de cognaten: 

Maar ook buiten de talen op de kaart zijn er veel cognaten:

bijvoorbeeld in andere Germaanse talen:

of andere Slavische talen:

of talen uit andere taalfamilies:

Dit is allemaal nog erg Europees, maar dat kunnen we niet zeggen van:

Hoewel Afrikaans natuurlijk wel een Germaanse taal blijft. 

Woorden met een andere oorsprong:

Op de kaart zien we ook enkele woorden die niet uit het Latijn komen. 

Fins: helmikuu

Dit is een combinatie van helmi (parel) + kuu (maand).  In deze maand smelt de sneeuw en bevriest het opnieuw, wat ijsparels maakt. 

Litouws: vasaris

Dit komt van vasara (zomer). Op dit punt beginnen de dagen langer te worden en dooit het af en toe, dit brengt gedachten aan de zomer naar boven.

Pools: luty & Oekraïens: лю́тий (lyútyy)

Luty en лю́тий zijn cognaten van elkaar. 

Het Poolse luty komt van het Oudpoolse luty (streng, heftig, woest). Deze, net als het Oekraïense лю́тий, komt van het Proto-Slavische *ľutъ (hard, wreed, streng).

Februari, maand van smerigheid

We hebben dus gezien dat veel talen niet alleen de kalender, maar ook het Latijnse woord februari hebben overgenomen van de Romeinen. Februari is ooit vernoemd is naar een reinigende feestdag. Maar voor nu blijft het een grillige wintermaand. Andere talen hebben een meer letterlijke naam gehouden, zoals de maand waarin ijsparels ontstaan of je aan de zomer moet denken. Of zoals we vroeger in het Nederlands zeiden: de maand waarin onzedelijke feesten gevierd worden. 

Bronnen:

Sijs, Nicoline van der (samensteller) (2010). Etymologiebank, op http://etymologiebank.nl/. 

Kat IP Pty Ltd (2008). Word Hippo, op https://www.wordhippo.com/.